Ransomware – jak chronić się przed szantażem w sieci?

Czy twój system może paść ofiarą ransomware i co możesz zrobić, by się chronić? Poznaj kluczowe strategie obronne oraz działania bezwzględne po ataku tego złośliwego oprogramowania. Obojętnie, czy jesteś nowicjuszem w cyberbezpieczeństwie, czy zaawansowanym użytkownikiem – ten artykuł dostarczy Ci niezbędnych informacji.

Najważniejsze informacje

• Ransomware to złośliwe oprogramowanie szyfrujące dane użytkownika i wymuszające okup, często w kryptowalucie, za ich odblokowanie.
• Obrona przed ransomware opiera się na edukacji użytkowników, stosowaniu odpowiedniej polityki bezpieczeństwa, oprogramowania antywirusowego oraz narzędzi EDR.
• Placenie okupu nie gwarantuje odzyskania dostępu do danych i może prowadzić do dalszych ataków; zaleca się zgłoszenie incydentu organom ścigania i korzystanie z narzędzi deszyfrujących.

Ransomware – definicja i mechanizmy działania

Ransomware, czyli oprogramowanie wymuszające okup, to rodzaj złośliwego oprogramowania, które:

• szyfruje pliki użytkownika za pomocą oprogramowaniem ransomware
• blokuje dostęp do nich
• najczęściej żąda się okupu, zazwyczaj w kryptowalucie, za odszyfrowanie plików
• aby to zrobić, ransomware używa zaawansowanych algorytmów szyfrowania, które działają w tle
• często nadaje plikom nowe rozszerzenia, takie jak .encrypted.

Proces szyfrowania nie jest momentalny i może trwać dłużej, jeżeli na komputerze znajduje się duża ilość danych. Ransomware atakuje pliki zawierające ważne dane, takie jak dokumenty pracy, zdjęcia czy muzyka, pomijając jednocześnie pliki systemowe, aby system operacyjny nadal funkcjonował. Wykorzystywane są silne algorytmy szyfrowania, które czynią złamanie szyfru bez klucza deszyfrowania praktycznie niemożliwe. W związku z tym, szyfrowanie plików staje się kluczowym elementem tego rodzaju ataków.

I choć cyberprzestępcy obiecują odszyfrowanie danych po zapłaceniu okupu, rzadko kiedy dotrzymują słowa.

Jak dochodzi do zainfekowania komputerów przez ransomware?

Ataki ransomware najczęściej przychodzą drogą elektroniczną. Cyberprzestępcy wykorzystują techniki socjotechniczne, aby skłonić ofiary do otwarcia złośliwych załączników lub linków zawartych w phishingowych wiadomościach e-mail. Inne metody infekcji to złośliwe aplikacje, zwłaszcza te zainstalowane na urządzeniach mobilnych, które mogą zablokować urządzenie i żądać okupu. Warto zwrócić uwagę na różne metody infekowania komputerów, w tym zainfekowane komputery, aby lepiej zrozumieć zagrożenia i chronić swoje urządzenia.

Czasami rozpowszechnianie ransomware jest bardziej techniczne. Luki w protokołach, takich jak SMB, mogą być wykorzystywane przez cyberprzestępców. Przykładem może być słynny atak WannaCry, który wykorzystał lukę o nazwie EternalBlue. Również strony internetowe, nawet zaufane, mogą być wektorem infekcji poprzez złośliwe reklamy, które automatycznie przekierowują użytkowników na serwery kontrolowane przez cyberprzestępców.

Historia i ewolucja ransomware

Historia ransomware sięga 1989 roku, kiedy to Joseph Popp stworzył program o nazwie AIDS, który rozpowszechniał za pomocą dyskietek i żądał okupu. Jednak prawdziwy boom na ransomware nastąpił wraz z rozwojem Internetu. W latach 2000, ransomware, takie jak GPCode i Archievus, zaczęło pojawiać się na nowo, z niskimi żądaniami okupu.

Ransomware ewoluowało z upływem czasu. Wczesne lata 2010 zaowocowały pojawieniem się ransomware blokującego dostęp do urządzeń i wykorzystującego kryptowaluty do transferu okupu, takiego jak CryptoLocker. Później zaczęły pojawiać się ataki na urządzenia mobilne i różne systemy operacyjne, jak w przypadku Simplelocker i Linux.Encoder.1. Wszystko to doprowadziło do ataków takich jak Petya i WannaCry, które wprowadziły bardziej zaawansowane techniki, jak nadpisywanie master boot record i wykorzystywanie luk bezpieczeństwa w systemach.

Nie tylko metody ataku ewoluowały, ale i taktyki cyberprzestępców. Od 2015 roku zaczęto obserwować ataki ransomware, które czekały na określone warunki do rozpoczęcia ataku. W latach 2020 pojawiły się metody podwójnego i potrójnego wymuszenia, gdzie atakujący, oprócz szyfrowania, kradli dane i grozili ich ujawnieniem, a także ataki DDoS i szantażowania klientów firmy. W 2023 roku zaobserwowano 538 nowych wariantów ransomware, co świadczy o wzroście liczby niezależnych grup przestępczych tworzących ten typ złośliwego oprogramowania.

Typy oprogramowania wymuszającego okup

Ransomware to nie tylko jeden rodzaj złośliwego oprogramowania. Istnieje wiele typów ransomware, z których każdy działa na innej zasadzie. Przykładem mogą być szyfratory, znane również jako Crypto Ransomware, które szyfrują pliki ofiary i mogą je odszyfrować tylko za pomocą klucza, który jest oferowany ofierze po zapłaceniu okupu.

Innym typem ransomware są:

• Lockers, które blokują dostęp do systemu komputerowego, uniemożliwiając korzystanie z plików i aplikacji
• Scareware, które tworzą fałszywe alarmy o zagrożeniu w celu wyłudzenia pieniędzy, często bez rzeczywistego szkodzenia plikom
• Doxware (Leakware), które zagrażają publikacją wrażliwych informacji użytkownika lub firmy, jeśli nie zostanie zapłacony okup.

A na koniec, mamy również Ransomware jako usługę (RaaS), który pozwala mniej technicznie zaawansowanym hakerom na wynajęcie oprogramowania ransomware, umożliwiając im przeprowadzanie ataków.

Skutki ataku ransomware

Ataki ransomware mogą mieć poważne skutki, zarówno dla osób prywatnych, jak i dla przedsiębiorstw. Oprócz oczywistego żądania okupu, atak taki generuje również szereg innych kosztów, takich jak:

• utrata przychodów spowodowana przestojem w działalności
• wydatki na pracę związaną z przywracaniem systemów
• konieczność zatrudnienia specjalistów od odzyskiwania danych.

Atak ransomware może również prowadzić do długotrwałego uszczerbku na reputacji firmy, a także spowodować poważne konsekwencje prawne, takie jak wysokie grzywny, jeżeli organizacja nie zgłosi naruszenia ochrony danych lub nie współpracuje odpowiednio z organami ścigania.

Utrata danych jest często nieodwracalna, zarówno przez niekompletne lub błędne kopie zapasowe, jak i możliwe błędy deszyfrowania po zapłaceniu okupu.

Strategie obrony przed ransomware

Choć ransomware stanowi poważne zagrożenie, istnieją skuteczne strategie obrony przed tym rodzajem ataku. Niezależnie od tego, czy jesteś indywidualnym użytkownikiem, czy zarządzasz dużą siecią komputerową, ważne jest, aby znać i stosować te strategie. W tej sekcji omówimy trzy kluczowe metody obrony: segmentację sieci wewnętrznej, edukację użytkowników i politykę bezpieczeństwa oraz oprogramowanie antywirusowe i narzędzia EDR.

Segmentacja sieci wewnętrznej jako metoda ochrony

Segmentacja sieci to metoda zapobiegania rozprzestrzenianiu się złośliwego oprogramowania w sieci, polegająca na podziale większej sieci na mniejsze podsieci, ograniczając wzajemną łączność. Istnieją różne typy segmentacji sieci, takie jak VLAN, segmentacja za pomocą zapory ogniowej oraz segmentacja oparta na zasadzie minimalnych uprawnień.

Zastosowanie segmentacji sieci oferuje wiele korzyści, takich jak poprawa wydajności operacyjnej, ograniczenie skutków ataków cybernetycznych oraz ochrona urządzeń podatnych na ataki. Segmentacja sieci jako środek zapobiegawczy uniemożliwia swobodny ruch boczny ransomware w sieci oraz pomaga w izolacji zainfekowanych systemów, co zapobiega dalszemu rozprzestrzenianiu się infekcji.

Najlepsze praktyki związane z segmentacją sieci obejmują:

• regularne audyty
• automatyzację bezpieczeństwa
• ograniczanie dostępu osób trzecich
• wirtualizację sieci, która umożliwia głębszą segmentację i efektywne zarządzanie siecią.

Edukacja użytkowników i polityka bezpieczeństwa

Edukacja użytkowników jest kluczowym elementem obrony przed ransomware. Pracownicy powinni regularnie uczestniczyć w szkoleniach z zakresu cyberbezpieczeństwa, które uczą ich rozpoznawania prób phishingowych i unikania podejrzanych wiadomości phishingowych. Symulacje ataków phishingowych mogą efektywnie ocenić i poprawić odporność pracowników na ataki socjotechniczne.

Oprócz edukacji użytkowników, ważne jest również stosowanie odpowiednich polityk bezpieczeństwa. Polityki bezpieczeństwa i standardy międzynarodowe, takie jak ISO/IEC 27001 oraz NIST Cybersecurity Framework, przyczyniają się do lepszej ochrony przed atakami ransomware. Kluczowe jest, aby zarządzanie kluczami kryptograficznymi zapewniało dostęp do nich wyłącznie upoważnionym osobom, co umożliwia bezpieczne szyfrowanie i deszyfrowanie danych. Szyfrowanie danych w ruchu i danych spoczywających stanowi ważną barierę ochronną przed dostępem nieuprawnionym podczas ataku ransomware.

Niezwykle istotne jest posiadanie systemów monitorowania naruszeń bezpieczeństwa, w tym SIEM, które umożliwiają szybkie wykrywanie i reagowanie na zagrożenia. Regularne aktualizacje systemów operacyjnych, oprogramowania i aplikacji są niezbędne dla łatania luk bezpieczeństwa, które mogą zostać wykorzystane przez oprogramowanie typu ransomware. Wdrożenie dwuskładnikowej uwierzytelniania (2FA) zwiększa bezpieczeństwo dostępu, będąc ważnym elementem polityki bezpieczeństwa. Dodatkowo, przywrócenie dostępu do zablokowanych kont jest kluczowe w przypadku naruszeń.

Organizacje powinny posiadać przejrzysty plan reagowania na incydenty, który określa procedury odpowiedzi na ataki ransomware, i regularnie testować swoje plany odzyskiwania po katastrofie oraz kopie zapasowe.

Oprogramowanie antywirusowe i narzędzia EDR

Nowoczesne oprogramowanie antywirusowe odgrywa kluczową rolę w obronie przed ransomware. Wykorzystuje ono sztuczną inteligencję (AI), uczenie maszynowe i monitorowanie zachowań do wykrywania ransomware przez porównywanie bieżącego stanu pliku ze zmianami i żądaniami dostępu do niego. Właśnie dlatego zapobieganie ransomware jest tak ważne dla bezpieczeństwa naszych danych.

Na rynku dostępne są również narzędzia EDR (Endpoint Detection and Response), które zbierają dane z punktów końcowych i dostarczają zaawansowane środki do wykrywania i identyfikowania ataków ransomware. Dzięki temu, analitycy bezpieczeństwa mogą szybko reagować na naruszenia, takie jak izolowanie punktów końcowych od sieci oraz identyfikowanie i zatrzymywanie złośliwych procesów.

Zaawansowane techniki, takie jak analiza zachowań i algorytmy uczenia maszynowego, są stosowane w EDR do monitorowania punktów końcowych i identyfikowania potencjalnych zagrożeń na podstawie anomalii i podejrzanych aktywności. Integracja EDR z oprogramowaniem antywirusowym tworzy wielowarstwowe podejście do obrony, które zapewnia ciągły monitoring i wykrywanie podejrzanych działań, które mogą ominąć pierwszą linię obrony zapewnianą przez samo oprogramowanie antywirusowe.

Jak postępować po infekcji ransomware?

Po infekcji ransomware, pierwszym instynktem może być zapłata okupu. Jednak eksperci ds. bezpieczeństwa zdecydowanie odradzają takie działanie. Płacenie okupu nie gwarantuje odzyskania dostępu do zaszyfrowanych plików, a co więcej, może zachęcić przestępców do dalszych ataków. Zamiast płacić, można skorzystać z narzędzi deszyfrujących, takich jak te oferowane przez projekt No More Ransom, lub skontaktować się z organami ścigania, które mogą dostarczyć klucze deszyfrowania.

Po wykryciu ataku, kluczowe jest natychmiastowe podjęcie odpowiednich kroków. Wraz z ekspertami ds. cyberbezpieczeństwa, można podjąć próbę odzyskania dostępu do zaszyfrowanych plików i systemów. Należy również:

• zgłosić atak odpowiednim organom ścigania
• skontaktować się z firmą ubezpieczeniową, jeżeli posiada się ubezpieczenie od cyberzagrożeń
• współpracować z organizacjami specjalizującymi się w cyberbezpieczeństwie, które mogą przyczynić się do tworzenia narzędzi deszyfrujących, które pomagają odzyskać dane ofiar i oszczędzić finansowe straty.

Ransomware a prawo

Ransomware nie tylko niesie ze sobą konsekwencje techniczne i finansowe, ale też prawne. Sprawcy ataków ransomware są ścigani przez organy ścigania na całym świecie. Przykładem może być sprawa, w której Stany Zjednoczone i Wielka Brytania oskarżyły Koreę Północną o przeprowadzenie ataku WannaCry, mimo zaprzeczeń ze strony Korei Północnej.

Ofiary ataków ransomware mogą również ponieść koszty prawne. Jeżeli organizacja nie zgłosi naruszenia ochrony danych lub nie współpracuje odpowiednio z organami ścigania, może zostać nałożona na nią wysoka grzywna.

Szczególne ryzyko finansowe wiąże się z naruszeniem danych wrażliwych, takich jak dane osobowe, które są chronione przez prawo, na przykład ogólne rozporządzenie o ochronie danych (GDPR) w Unii Europejskiej.

Ransomware w statystykach

Ataki ransomware są coraz częstsze i coraz bardziej dotkliwe. W 2023 roku zaobserwowano największą liczbę przypadków ataków ransomware w historii, z 4,368 ofiarami, co stanowi wzrost o ponad 55.5% w stosunku do poprzedniego roku. Najwyższą liczbę ofiar zanotowano w trzecim kwartale 2023 roku – 1420 ofiar, podczas gdy w czwartym kwartale odnotowano 1,154 incydenty ransomware na świecie.

Ransomware jest globalnym problemem. Najczęstszym celem ataków ransomware są Stany Zjednoczone, które poniosły 51% ataków w trzecim kwartale, a sektor usług biznesowych był najczęściej atakowanym sektorem. Ataki ransomware znacznie się nasiliły, celując w instytucje o wysokim profilu i kluczową infrastrukturę, co skutkowało wypłatami okupów w kryptowalutach na sumę przekraczającą 1 miliard dolarów.

Taktyki cyberprzestępców również ewoluują. Strategia ‘polowania na dużą zwierzynę’ z udziałem okupów wynoszących 1 milion dolarów lub więcej stała się dominująca wśród cyberprzestępców. Napastnicy stosowali rebranding i nakładanie się wariantów ransomware, pozwalając na ponowne atakowanie tych samych ofiar pod różnymi nazwami szczepów. Wszystko to w celu rozpowszechniania złośliwego oprogramowania na jak największą skalę.

Przykłady słynnych ataków ransomware

Ataki ransomware nie są jedynie statystyką – mają realne konsekwencje dla prawdziwych osób i organizacji. Przykładem może być atak na duńskiego giganta żeglugowego A.P. Moller-Maersk w czerwcu 2017 roku, który spowodował straty w wysokości 300 milionów dolarów. Kolejny przykład to atak na Ukrainę w czerwcu 2017 roku, który spowodował globalne straty na poziomie 10 miliardów dolarów.

Nie tylko duże korporacje i rządy są celem ataków ransomware. W grudniu 2021 roku, firma Kronos padła ofiarą ataku, który spowodował przerwy w działalności klientów i zakończył się zbiorowym pozwem, gdzie ofiara musiała wypłacić 6 milionów dolarów. W lutym 2022 roku, firma Swissport padła ofiarą ataku grupy BlackCat, co spowodowało znaczące zakłócenia w usługach lotniczych.

Nawet organizacje, które powinny być dobrze przygotowane na ataki cybernetyczne, jak instytucje zdrowia, mogą stać się ofiarami. Brytyjska National Health Service doświadczyła ataku WannaCry w maju 2017 roku, co przyniosło straty na poziomie 92 milionów funtów i zakłóciło świadczenie usług medycznych.

Podsumowanie

Ransomware stanowi jedno z największych zagrożeń dla cyberbezpieczeństwa w XXI wieku. Zaszyfrowanie plików, żądanie okupu, a następnie odmowa jego zapłacenia może spowodować poważne straty finansowe i operacyjne dla ofiar. Jednak jak pokazaliśmy w tym artykule, istnieją skuteczne strategie obrony przed tym rodzajem ataku, a edukacja użytkowników, stosowanie oprogramowania antywirusowego i narzędzi EDR, a także segmentacja sieci, mogą pomóc w zabezpieczeniu się przed nim.

Securivy oferuje oprogramowanie antywirusowe, które zapewnia kompleksową ochronę przed atakami hakerskimi, malware, ransomware oraz phishingiem. Funkcje takie jak endpoint security, analiza behawioralna, ochrona przed ransomware, wykrywanie malware, i ochrona w czasie rzeczywistym są kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa danych firmowych. Oferuje także zabezpieczenie aktywności internetowej, konfigurację VPN, wykrywanie luk w systemie, automatyczne aktualizacje baz zagrożeń, i skanowanie dysku. To narzędzie nie tylko wykrywa, ale również usuwa złośliwe oprogramowanie, przy minimalnym wpływie na wydajność pracy urządzeń. Więcej informacji znajdziesz na stronie Securivy: Oprogramowanie Antywirusowe.